Ο αρχαιοελληνικός δρόμος του μεταξιού

Είχαν φθάσει οι Αχαιοί στην αρχαία Κίνα; Γιατί οι Κινέζοι αναφέρουν την Ελλάδα με το όνομα «Σελλά»; Ποιος λαός ήταν οι ψηλοί, κοκκινομάλληδες με ανοιχτόχρωμα μάτια, των οποίων οι μούμιες βρέθηκαν στην έρημο Τακλαμακάν; Η αρχαιολογική σκαπάνη φέρνει εσχάτως στο φως εκπληκτικά ευρήματα

Του Τάσου Καφαντάρη

Η περασμένη χρονιά ανήκε αναμφίβολα στην Κίνα. Ηταν η χρονιά των Ολυμπιακών Αγώνων της, η χρονιά που μας προμήθευσε ντόπες, η χρονιά που ξύπνησε στον κόρφο της το Θιβέτ, η χρονιά που τη θυμήθηκε με θυμό ο Εγκέλαδος… Χρονιά κορύφωσης για την πρώτη σε πληθυσμό και τέταρτη σε έκταση χώρα της Γης, για καλό ή για κακό.
Πριν από λίγες ημέρες ξανακοίταξα προσεκτικά τη θέση της στον χάρτη. Θυμήθηκα σαν χθες το ανάγλυφο της χώρας, όπως το είδα σε ένα πάρκο «της Κίνας σε μινιατούρα», κατά την εκεί επίσκεψή μου προ δεκαετίας. Βαδίζοντας μεταξύ του Σινικού Τείχους και της Λάσας του Θιβέτ, είχα ρωτήσει τον ξεναγό μας πώς λένε την Ελλάδα στη γλώσσα τους. Μου αποκρίθηκε: «Σελλά» (λαρισινή προφορά). Ξαφνιασμένος, τον ρώτησα αν αυτή η λέξη έχει κάποιο άλλο νόημα στα κινέζικα. «Οχι» μου είπε «αλλά Αιγαίο σημαίνει Θάλασσα της Αγάπης»…
Η απορία για τις συμπτώσεις με συνόδεψε όλα τα επόμενα χρόνια. Ιδιαίτερα η ομοιότητα του Σελλά με το προομηρικό όνομα Σελλάς (Χώρα του Φωτός) της χώρας μας, με έκανε να φαντάζομαι απογόνους των Αργοναυτών σε ρόλο Μάρκο Πόλο. Βέβαια, ο Αριστέας ο Προκοννήσιος, ο ποιητής του 7ου αιώνα π.Χ. και συγγραφέας των Αριμασπείων Επών, είχε περιηγηθεί μεγάλο μέρος της Ασίας- αλλά είχε φθάσει στην άλλη της άκρη; Η βεβαιότητα του Αλεξάνδρου ότι μετά την Ινδία ο κόσμος τελείωνε, δεν άφηνε περιθώρια για κάτι τέτοιο. Ακόμη και έτσι όμως αυτό δεν σήμαινε ότι δεν θα το έκανε κάποιος επόμενος «για λογαριασμό του». Και, όντως, το λαμπύρισμα της δάδας στα Ιμαλάια φώτισε κάτι που είχα παραβλέψει.

Οταν η Ευρώπη συνάντησε την Κίνα

Τυπικά, ο Αλέξανδρος κατέκτησε και κράτησε την αυτοκρατορία του Δαρείου για μόλις εννέα χρόνια (334-323 π.Χ.), αλλά το σοκ που επέφερε στην ιστορία αυτού του κόσμου έμελλε να κρατήσει αιώνες. Χάρη στην αίγλη του ονόματός του, οι επίγονοι κατόρθωσαν μετά τον θάνατό του να κρατήσουν για δύο αιώνες τα φέουδα που μοιράστηκαν, παρά τους συνεχείς πολέμους μεταξύ τους. Χαρακτηριστικό είναι ότι ο Πείθων που είχε αναλάβει τις ινδικές κτήσεις στην κοιλάδα του Ινδού και ο Εύδεμος που είχε πάρει τη διοίκηση του Παντζάμπ έμειναν στις κτήσεις τους ως το 316 π.Χ., για να πάρει τη θέση τους η ινδική δυναστεία του Τσαντραγκούπτα Μαουρία. Ως τον πρώτο αιώνα π.Χ.- μας λέει η Ιστορία- τις κτήσεις της Δύσης τις κατέλαβαν οι Ρωμαίοι και εκείνες της Ανατολής οι διάδοχοι των Περσών, Πάρθοι. Σε πείσμα της ιστορίας όμως, οι Ελληνες κατόρθωσαν να συστήσουν στα εδάφη του Αφγανιστάν και του Πακιστάν το ΕλληνοΒακτριανό βασίλειο (206-140 π.Χ.) και να το επεκτείνουν ανατολικά, συστήνοντας το Ελληνο-Ινδικό βασίλειο (180 π.Χ.- 10 μ.Χ.) Τότε, με τα πρώτα κύματα των Ούννων (Ξιον Γκνου για τους Κινέζους) να σαρώνουν τα πάντα, τελείωσε το παιχνίδι εξουσίας των Ελλήνων.
Οσο για τους Κινέζους… γνωρίζαμε μόνο ότι οι στρατιώτες του Ευθύδημου (με πρωτεύουσα την Αντιόχεια τη Μαργιανή και ορμητήριο την Αλεξάνδρεια την Εσχάτη) είχαν εξερευνήσει τις ερημιές στο τωρινό κινεζικό Τουρκεστάν. Ο Στράβων έγραψε χαρακτηριστικά ότι οι Ελληνο-Βακτριανοί «επέκτειναν την αυτοκρατορία τους μακριά ως την Κίνα και τους Φρύνους (βλ. www.perseus.tufts.edu/cgibin/pte xt? lookup=Strab. +11.11.1 στο Διαδίκτυο). Αλλά λεπτομέρειες για εμπορικές σχέσεις δεν ανέφερε. Τους Κινέζους τους γνώρισαν έμμεσα οι Ρωμαίοι, επειδή εκείνοι πουλούσαν μετάξι στους Πάρθους και οι Πάρθοι στους Ρωμαίους. Η επαφή τους έγινε άμεση μετά το 14 μ.Χ., όταν ο έλληνας πλοίαρχος Εύπαλος έδειξε στον ναύαρχο του Αυγούστου το πώς να εκμεταλλεύεται τους μουσώνες για να συντομεύει το ταξίδι στην Ινδία. Σύμφωνα με τα κινεζικά αρχεία, ως τον 2ο αιώνα οι έλληνες ναυτικοί είχαν φτάσει στο Βιετνάμ και το 166 μ.Χ. επισκέφθηκαν την αυτοκρατορική αυλή του Χουάν Τι, ως απεσταλμένοι του αυτοκράτορα Μάρκου Αυρηλίου. Από τότε και ως τον Μάρκο Πόλο (1266 μ.Χ.) οι Ευρωπαίοι γνώριζαν ότι ο στεριανός δρόμος για την Κίνα ήταν στα χέρια Ούννων και Μογγόλων.

Παράδοξα, συμπτώσεις και ανατροπές

Αυτή η παγιωμένη εικόνα απομόνωσης της Κίνας ανατρέπεται άρδην τα τελευταία χρόνια, από τη διασταύρωση τόσο ιστορικών όσο και αρχαιολογικών ευρημάτων.Σύμφωνα με το αρχείο του κινέζου ιστορικού Σίμα Κιάν, ο αυτοκράτορας Γου αποφάσισε το 138 π.Χ. να στείλει τον πρεσβευτή του Ζανγκ Κιάν στους λαούς της Δύσης, ψάχνοντας για συμμάχους κατά των Ούννων. Εκείνος, έπειτα από την ατυχή σύλληψή του και αιχμαλωσία δέκα χρόνων στα χέρια των Ούννων, δραπέτευσε και διέσχισε την έρημο του Τακλαμακάν για να συναντήσει… τους «Νταϊουάν» (Δαναοί;). Ηταν λευκοί χωρίς λοξά μάτια και είχαν γενειάδες. Ηταν εκτροφείς υπέροχων αλόγων, είχαν πολύ όμορφα κτίρια και αγάλματα, φέρονταν με σεβασμό στις γυναίκες και… τις άκουγαν. Η περιοχή διέθετε 60.000 οικογένειες και 30.000 στρατιώτες. Με βάση τις γεωγραφικές συντεταγμένες που έδινε ο Ζανγκ Κιάν στην αναφορά του, η πόλη που συνάντησε ήταν η Αλεξάνδρεια η Εσχάτη, στα όρια Φεργάνας και Σογδιανής, στο πέρασμα του Παμίρ. Το πολύ περίεργο είναι ότι στην πόλη αυτή έκοβαν ήδη νομίσματα με μια τεχνική που γνώριζαν μόνον οι Κινέζοι. Συγκεκριμένα, οι βασιλείς Αγαθοκλής και Πανταλέων της Βακτρίας είχαν κυκλοφορήσει- γύρω στο 170 π.Χ. - το πρώτο δυτικό νόμισμα «λευκού χαλκού», από κράμα χαλκού- νικελίου σε αναλογία 75/25. Προφανώς, κάποιοι είχαν προλάβει να κάνουν εισαγωγές…Ο Ζανγκ προχώρησε στη Βακτρία και έφθασε ως την Ινδία. Επέστρεψε- έπειτα από μία ακόμη αιχμαλωσία στα χέρια των Ούννων- και πληροφόρησε τον αυτοκράτορα για τα θαυμαστά που είδε. Τον αυτοκράτορα τον ενδιέφερε κυρίως η αγορά των αλόγων που είχαν οι Ελληνες, αλλά μαζί με αυτό ξεκίνησε το αλισβερίσι που, τον 19ο αιώνα, βαφτίστηκε από τον γερμανό μελετητή von Richthofen «δρόμος του μεταξιού». Τους Ελληνες αντικατέστησαν στη συνέχεια οι Σκύθες, οι οποίοι πιεζόμενοι από τους Ούννους εισέβαλαν στη Βακτρία και στην Ινδία, για να δημιουργήσουν την αυτοκρατορία του Κουσάν, ώσπου την περιοχή κατέλαβε η Κίνα (70 μ.Χ.). Τα καραβάνια έφευγαν από την Κίνα με μετάξι, κεραμικά και σιδηρικά και επέστρεφαν με χρυσό, ελεφαντόδοντο και γυάλινα αντικείμενα. Ωστόσο οι επιθέσεις από ληστές ήταν συχνές. Για την προστασία του εμπορίου, το νεότευκτο Σινικό Τείχος επεκτάθηκε δυτικά, ως την έρημο Τακλαμακάν.

Τα σημάδια και η μεγάλη έκπληξη

Το πέρασμα των καραβανιών από την έρημο αυτή ανά τους αιώνες άφησε πάμπολλα σημάδια πίσω του. Οι πρώτοι δυτικοί μελετητές που έφθασαν στην περιοχή το 1900- ο Σουηδός γεωγράφος Sven Ηedin και ο Ούγγρος Αurel Stein- βρήκαν πολλά από αυτά, όπως και 2.000 χειρόγραφα που εξιστορούσαν τα δρομολόγια του δρόμου του μεταξιού τους προηγούμενους αιώνες. Ακολουθώντας τον δρόμο στις περιοχές της Κίνας, έβρισκαν παντού επιρροές από την τέχνη των Ελλήνων: Γεωμετρικά σχέδια στα υφαντά και στα κεραμικά, αγάλματα φτερωτών αλόγων, απεικονίσεις του Βούδα με φτερά αγγέλου… αλλά και ζωγραφιές με έλληνες στρατιώτες και Κενταύρους. Πολλοί σύγχρονοι αρχαιολόγοι επιμένουν ότι και ο πήλινος στρατός, που συνόδευσε το 210 π.Χ. τον αυτοκράτορα Κιν στον τάφο, είχε πηγή έμπνευσης τα αγάλματα των Ελλήνων!Αλλά η μεγάλη έκπληξη ήλθε όταν πέρασε το «καθαρτήριο» της Πολιτιστικής Επανάστασης και η Κίνα άρχισε να ανασκάπτει επιστημονικά το παρελθόν της: Η έρημος Τακλαμακάν μόνον έρημη δεν ήταν. Θαμμένες πόλεις βρέθηκαν κάτω από τις αμμοθίνες της και τάφοι με μούμιες άρχισαν να έρχονται στην επιφάνεια. Δεκάδες μούμιες χιλιετηρίδων, τέλεια διατηρημένες από την ξηρασία. Ωστόσο… οι νεκροί δεν ήταν Κινέζοι! Ηταν ψηλοί, κοκκινομάλληδες, με ανοιχτόχρωμα μάτια. Οι πιο παλιοί ανάγονταν στο 1800 π.Χ. και οι πιο πρόσφατοι στο 300 π.Χ. Μεταξύ αυτών ήταν και ένα μωρό ενός έτους, που είχε στη θέση των ματιών του γαλάζιες πέτρες, και κάποιες γυναίκες, του 4ου και 3ου π.Χ. αιώνα, που φορούσαν μυτερά καπέλα όπως οι Αμαζόνες. Τι συνέβαινε; Ποιοι ήταν αυτοί οι άνθρωποι και πώς ζούσαν σε μια περιοχή τελείως άνυδρη;Για το τελευταίο ερώτημα η απάντηση είναι μάλλον γεωλογική: Η έρημος Τακλαμακάν βρίσκεται πολύ χαμηλότερα από το επίπεδο της θάλασσας και- σε παλιότερη εποχή, με άλλο κλίμα- ήταν πιθανότατα εύφορη πεδιάδα με λίμνη.Κατά τα λοιπά, τα απρόσμενα αυτά ευρήματα- της δεκαετίας του 1990- δημιούργησαν μεγάλο μειονοτικό πρόβλημα στην Κίνα. Οι τουρκογενείς Ουιγούροι της περιοχής άρχισαν να λένε ότι οι μούμιες αποδείκνυαν ότι κατάγονταν από μη Κινέζους, τους Τοχάριους, άρα και η γύρω χώρα έπρεπε να γίνει αυτόνομη. Ολοι θυμήθηκαν τους αρχαίους κινεζικούς μύθους για έναν λευκό λαό στα δυτικά, ψηλό, με πράσινα και γαλανά μάτια, και βοστρυχωτά γένια. Επειτα από πολλές διελκυστίνδες, η κινεζική κυβέρνηση δέχτηκε να γίνει εξέταση DΝΑ από κοινή ομάδα ερευνητών από πανεπιστήμια της Κίνας, της Σουηδίας και των ΗΠΑ.Τα πορίσματα από το DΝΑ ξεκαθάρισαν ένα πράγμα: Οι μούμιες δεν είχαν καμία σχέση με τους Ουιγούρους Τούρκους, οι οποίοι άλλωστε είχαν καταλάβει την περιοχή μόλις τον 9ο αιώνα μ.Χ. Αλλά δεν επήλθε συμφωνία για τίποτε από τα υπόλοιπα. Οι ανθρωπολόγοι είχαν βρει γονιδιώματα που παραπέμπουν άλλοτε σε Κιμμέριους Κέλτες της Κριμαίας, άλλοτε σε Σκύθες του Κιργιστάν και άλλοτε σε κατοίκους της Ανατολικής Μεσογείου.Τι λένε οι αρχαιολόγοι; Πολύ απλά, ότι τα σχέδια των ρούχων των νεκρών έχουν ελληνικής τεχνοτροπίας μοτίβα. Μάλιστα, ένα από τα εγχάρακτα ταφικά αναθήματα φέρει το σύμβολο της γνωστής σβάστικας. Ακόμη πιο εντυπωσιακά, μια μούμια που βρέθηκε πολύ νοτιότερα της ερήμουστο Γινγκπάν της ΝΔ Κίνας- χρονολογείται από το 1000 π.Χ., έχει ύψος γύρω στο 1.90(!) και φέρει χρυσή νεκρική προσωπίδα, κατά το συνήθειο των Μυκηναίων.Μα… υπάρχει ιστορική διασταύρωση; Εχουμε ξανακούσει ποτέ για τέτοιον λαό; Ψάχνοντας στα κείμενα του Πλίνιου του Πρεσβύτερου (ΧΧΙV, Τaprobane) βρίσκουμε μια απροσδόκητη περιγραφή των Κινέζων, από έναν πρεσβευτή της Κεϋλάνης, προς τον αυτοκράτορα Κλαύδιο: «Ο πατέρας μου έχει επισκεφθεί συχνά τη χώρα τους. Αυτοί οι άνθρωποι ξεπερνούν στο ύψος τους συνηθισμένους ανθρώπους, έχουν πυρόξανθα μαλλιά και γαλανά μάτια…». Σημειωτέον ότι ένας επισκέπτης από την Κεϋλάνη προφανώς θα πήγαινε στην Κίνα με πλοίο και θα έπιανε λιμάνι στη νοτιοδυτική μεριά της, κοντά στο Γινγκπάν.Επειτα από αυτό, η φαντασία οργιάζει. Βρήκαμε, μήπως, πού κατέληξαν οι Μυκηναίοι, όταν μετανάστευσαν λόγω κλιματικής αλλαγής μετά τον Τρωικό Πόλεμο; Τα κείμενα των Χετταίων μιλούν για τους Αχιγιάβα (Αχαιούς) που προχώρησαν πολεμώντας μέσα από τη Συρία. Αλλά και οι Κιμμέριοι σάρωσαν εκείνα τα μέρη, για να καταλήξουν να γίνουν οι Πάρθοι. Μήπως, απλά, βρήκαμε αυτούς που τους κυνήγησαν ως την εσχατιά της Γης και τους εξολόθρευσαν, κλέβοντας ακόμη και τα ταφικά τους έθιμα; Κάποτε, η αλήθεια θα έλθει στο φως.

ΒΟΥΔΑΣ… ΑΡΣΑΚΕΙΟΣ

Το άνοιγμα του δρόμου του μεταξιού έδωσε ανατολικούς ορίζοντες όχι μόνο στους εμπόρους αλλά και στους απόστολους νέων ιδεών. Τα κινεζικά χρονικά αναφέρουν ότι ένας από τους πρώτους κήρυκες του ινδογενούς βουδισμού στην Κίνα ήταν ο Αν Σινγκάο. Ηταν ευγενούς καταγωγής, από τον βασιλικό οίκο των Ανξί, της χώρας του. Το όνομα Ανξί είναι η απόδοση στα κινεζικά του ονόματος Αρσάκης, της γνωστής δυναστείας που βασίλεψε στους Πάρθους μεταξύ του 240 π.Χ. και του 224 μ.Χ., με πρωτεύουσα την Αντιόχεια Μαργιανή (ή Μερβ). Λίγο μετά τον Αν Σιγκάο, στο δεύτερο μισό του 2ου αιώνα μ.Χ., ένας άλλος βουδιστής ιεραπόστολος στην Κίνα είχε «αρσάκειο όνομα», ο Αν Ξουάν. Επίσης, την ίδια εποχή, εμφανίστηκε στην Νταρόν της Αρμενίας ομάδα βουδιστών από την Ινδία, για τους οποίους ο μελετητής Ε. Seldeslachts ισχυρίζεται ότι τουλάχιστον οι δύο αρχηγοί τους ήταν Ελληνες του πρώην ελληνο-ινδικού βασιλείου. Να ήταν οι απόστολοι αυτοί δημιουργήματα της τότε παγκοσμιοποιημένης κρίσης, μια μείξη ελληνικής φιλοσοφίας με τον φιλειρηνικό τρόπο ζωής που δίδασκε ο ινδός «πεφωτισμένος πρίγκιψ»;
Οποια και αν ήταν η ακριβής καταγωγή των αποστόλων του βουδισμού στην Κίνα, το γεγονός είναι ότι ο δρόμος του μεταξιού λειτούργησε τελικά ανασχετικά στη μετατροπή της μεγάλης αυτής χώρας σε μουσουλμανική. Αντίθετα, η ιστορία παίζει τελευταία ένα περίεργο πολιτικοθρησκευτικό παιχνίδι: Οπως διαβάσαμε στην επίσημη ιστοσελίδα της κινεζικής πρεσβείας στην Αυστραλία, η κυβέρνησή της προωθεί από το 2006 το… πάντρεμα του κομμουνισμού με τον βουδισμό. «Η ανισοκατανομή του πλούτου και ο καταναλωτισμός δεν έχουν εγείρει μόνον άγχος και εντάσεις στη μοντέρνα Κίνα» γράφει, «αλλά και ένα ιδεολογικό κενό. Πολλοί αισθάνονται χαμένοι, πνευματικά και ηθικά. Οι ιερείς του βουδισμού πιστεύουν ότι η κοσμοθεωρία τους προσφέρει την αναγκαία πνευματική γαλήνη για να γεμίσει αυτό το κενό». Τον νέο αυτό προσανατολισμό, οι κομματικοί αξιωματούχοι που τον εμπνεύστηκαν τον ονομάζουν «αρμονική κοινωνία της Κίνας». Μας βαυκαλίζει η ιδέα ότι πρόκειται για την τελευταία συμβολή της Ελληνιστικής εποχής στη διαμόρφωση του κόσμου μας.

ΠΗΓΗ: gkdata.wordpress.com