Οι δρόμοι των Ελλήνων

Φαίνεται απίστευτο, αλλά μπορεί να είναι αληθινό: ορισμένοι υποστηρίζουν ότι οι πρώτοι Ελληνες έφτασαν στην Αμερική μαζί με τον Χριστόφορο Κολόμβο. Οταν ο θαλασσοπόρος πήγε το 1487 στους Βροντάδες της Χίου, που τότε ήταν αποικία των Γενουατών, ναυτολόγησε τέσσερις ναυτικούς για την ιστορική αποστολή του.

Λίγα χρόνια αργότερα, το 1532, ένας πολέμαρχος, ο Πέτρος Κρητικός αναδείχθηκε υπαρχηγός του ισπανού κατακτητή του Περού Φρανθίσκο Πιθάρο και πήρε μέρος στην ίδρυση της πρωτεύουσας Λίμα. Το 1855, πάλι, ο Σαμιώτης Ιωάννης Γεωργίου εξερεύνησε την απρόσιτη Παταγονία και τη Γη του Πυρός και έγινε θρύλος στην Αργεντινή.

Οποια πέτρα κι αν σηκώσεις κάποιον Ελληνα θα βρεις. Είτε έφυγαν για οικονομικούς ή πολιτικούς λόγους, είτε ήταν ριψοκίνδυνοι τυχοδιώκτες, διακατέχονταν πάντως από το «σύνδρομο του Οδυσσέα». Ορισμένοι ανέπτυξαν ναυτιλιακές επιχειρήσεις -η άνοδος του Ωνάση άρχισε στην Αργεντινή- άλλοι συμμετείχαν στη διάνοιξη της διώρυγας του Παναμά, έβγαλαν ακατέργαστα διαμάντια από τα ορυχεία της Νότιας Αφρικής ή βούτηξαν για σφουγγάρια στις... Μπαχάμες. Πολέμησαν μαζί με επαναστάτες, έκαναν μεικτούς γάμους, μετέδωσαν παραδόσεις και νοοτροπίες, διακρίθηκαν στις επιστήμες, τις τέχνες, τα γράμματα.

Την πορεία και τη δράση των Ελλήνων στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα ξεδιπλώνει η πολυσέλιδη, ενδιαφέρουσα μελέτη «Οι δρόμοι των Ελλήνων» που έγινε με τη χορηγία της Τράπεζας Πειραιώς σε επιμέλεια των Κώστα Λουκέρη και Κυριακής Πετράκη (εκδόσεις Polaris) και η οποία δεν κυκλοφορεί στα βιβλιοπωλεία. Οι μεγάλες και μικρές κοινότητες καταγράφονται εκτεταμένα, ενώ η ιδιαιτερότητα της έκδοσης είναι πως φέρνει στο προσκήνιο άγνωστες ή ελάχιστα γνωστές, σχεδόν απίστευτες ανθρώπινες ιστορίες από τις άκρες του κόσμου.

«Παρακολουθούμε τη γιορτή των Θεοφανίων στις αρχές του 20ού αιώνα στη μακρινή Μαντζουρία, με τους ντόπιους να κοιτούν απορημένοι τις βουτιές κάποιων "περίεργων" στις τρύπες του πάγου για να πιάσουν το Σταυρό, περπατάμε στο λιμάνι του Ρίο την ώρα που καρέκλες εκσφενδονίζονται από τα γραφεία της κοινότητας ευέξαπτων μεταναστών -ενώ οι ντόπιοι σχολιάζουν "οι Ελληνες συνεδριάζουν"- και καταλήγουμε στην εξιστόρηση της απίστευτης οδύσσειας των Ελλήνων του Πόντου αλλά και των μεγάλων προβλημάτων των μειονοτήτων στη Βόρεια Ηπειρο», επισημαίνει η Σοφία Στάικου, πρόεδρος του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς στην εισαγωγή.

Το βιβλίο μάς ταξιδεύει σε όλες τις ελληνικές κοινότητες.
Το ελληνικό δαιμόνιο όμως, εκτός από τις ΗΠΑ, τον Καναδά, την Αυστραλία, υπάρχει κι εκεί που δεν το περιμένεις:

* Στο τέλος του 19ου αιώνα ορισμένοι από τους έλληνες εποίκους του Περού πήραν μέρος στον Πόλεμο του Ειρηνικού (στη ναυμαχία του Ικίκε) μεταξύ Βολιβίας, Χιλής και Περού. Θυσιάστηκαν πυρπολώντας τη ναυαρχίδα του περουβιανού στόλου Γουασκάρ.

* Στις Μπαχάμες είχαν εγκατασταθεί από το 1920 δύτες από τη Σύμη, τους οποίους εντόπισε ο αμερικανός αρχαιολόγος Εντουαρντ Χέρμπερτ Τόμσον και τους χρησιμοποίησε στην έρευνα που έκανε στη Λίμνη των Ανθρωποθυσιών, στην ιερή πόλη των Μάγια Τσιτσέν Ιτσά. Σήμερα οι απόγονοί τους ασχολούνται με την αλιεία ή την επεξεργασία σφουγγαριών, τα οποία μεταφέρουν και στην Ελλάδα.

* Στην Κούβα είχαν καταγραφεί 8.000 ορθόδοξοι, όμως λίγοι προέρχονταν από την Ελλάδα. Οταν επαναξιολογήθηκε το καθεστώς του αθεϊσμού, ανέλαβαν δράση. Ετσι, ο ορθόδοξος ναός στην Αβάνα που είχε γίνει παιδικό θέατρο ξανάνοιξε το 2004 με παρέμβαση του Φιντέλ Κάστρο και ανακαινίστηκε με έξοδα της κουβανικής κυβέρνησης.

* Από το Μαϊάμι, μέσω Κούβας, ο Πατρινός Κώστας Μαλεβίτης τροφοδοτούσε με πετρέλαιο τους Σαντινίστας, εξοργίζοντας τις αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες. Το 2000 επέστρεψε στη Νικαράγουα, όπου ίδρυσε δική του ναυτιλιακή εταιρεία και με φεριμπότ σύνδεσε τη χώρα με τα εξωτικά νησιά Κορν της Καραϊβικής.

* Ο Παναμάς δέχτηκε πάνω από 6.000 έλληνες εποίκους την περίοδο 1880-1970. Πόλος έλξης ήταν ασφαλώς τα κατασκευαστικά έργα της διώρυγας. Πολλοί από τους πρωτοπόρους αποδεκατίστηκαν από τις κακουχίες και τις ασθένεις. Κάποιοι διακρίθηκαν. Οπως ο πρώτος πιλότος της διώρυγας, καπετάνιος Νικήτας Μαυράκης και ο πρόεδρος του Παναμά Δημήτρης Β. Λάκας, ο οποίος πρωτοστάτησε στις διαπραγματεύσεις για να περάσει η κυριαρχία της διώρυγας από τις ΗΠΑ στον Παναμά.

* Στην άλλη άκρη της γης, η Ασία προσέλκυσε αρχικά πρόσφυγες από τον Πόντο και τη Μικρά Ασία, οι οποίοι κουβαλούσαν και τα έθιμά τους. Στην περιοχή του παγωμένου Σταυρού, στον ποταμό Σονγκουα οι πρόσφυγες άνοιγαν τα Θεοφάνια μια μεγάλη τρύπα στον πάγο και βουτούσαν σε θερμοκρασία -50 βαθμών. Οι ντόπιοι στο τέλος τούς κερνούσαν βότκα.

* Ο ποιητής Νίκος Καββαδίας γεννήθηκε και έζησε τα τέσσερα πρώτα χρόνια της ζωής του στη Μαντζουρία. Ο Πατρίκιος Λευκάδιος Χερν, η μητέρα του οποίου ήταν Ελληνίδα και ο πατέρας του Ιρλανδός, γεννήθηκε στη Λευκάδα, ενώ μετοίκησε στην Ιαπωνία το 1890. Πήρε την υπηκοότητα και έγινε συγγραφέας με το όνομα Γιακούμο Κοϊζούμι, όπως ήταν το επίθετο του σαμουράι πεθερού του. Θεωρείται ο συγγραφέας που άνοιξε την πόρτα της επί 200 χρόνια απομονωμένης και αποκλεισμένης Ιαπωνίας στη Δύση.

* Στην Αίγυπτο γαλουχήθηκαν εθνικοί ευεργέτες όπως ο Γεώργιος Αβέρωφ και ο Εμμανουήλ Μπενάκης αλλά και ο Κ.Π. Καβάφης και ο Στρατής Τσίρκας. Οι «Ακυβέρνητες Πολιτείες» του αναβιώνουν τα ιστορικά γεγονότα τής μετά το 1940 εποχής στη Μέση Ανατολη.

Δισκογραφική εταιρεία στο Κονγκό

* Ενας από τους λίγους Ελληνοεβραίους που εγκαταστάθηκαν στο Ισραήλ και απέκτησαν μεγάλη φήμη ήταν ο Σαλάμο Αρουχ. Η ζωή του στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Αουσβιτς και η σχέση του με την πυγμαχία έγιναν ταινία («Ο θρίαμβος του πνεύματος») με πρωταγωνιστή τον Γουίλιαμ Νταφόε.

* Τα αδαμαντωρυχεία και τα μεταλλεία χρυσού ήταν πόλος έλξης στη Νότια Αφρική για τους Ελληνες, που στη συνέχεια έγιναν ιδιοκτήτες ξενοδοχείων, καφενείων και άλλων καταστημάτων -οι γνωστοί τιρουμτζήδες (από το tea-room). Ξεχωριστή περίπτωση ήταν ο Δημήτρης Τσαφέντας, ο οποίος γεννήθηκε στη Μοζαμβίκη από πατέρα Κρητικό και μητέρα από τη Σουαζιλάνδη. Ο ίδιος ζήτησε να αλλάξει στην ταυτότητά του ο χαρακτηρισμός «λευκός» και να γίνει «έγχρωμος». Το 1966 δολοφόνησε τον πρωθυπουργό της Νότιας Αφρικής και υποστηρικτή της πολιτικής του απαρτχάιντ Χέντρικ Φέρβουρτ και φυλακίστηκε. Και μην ξεχνάμε ότι δικηγόρος του Νέλσον Μαντέλα, την περίοδο του απαρτχάιντ, ήταν ο Γιώργος Μπίζος.

* Στο Κονγκό τις δεκαετίες του 1940 και 1950 οι Νίκος και Αλέξανδρος Ιερωνυμίδης με τον Ελληνα της Αιθιοπίας Νίκο Καββαδία ίδρυσαν τη δισκογραφική εταιρεία Ngoma, εισάγοντας τη χρήση νέων μουσικών οργάνων. Παράλληλα προώθησαν την ντόπια μουσική, συχνά με πολιτικό στίχο και ανέδειξαν νέους καλλιτέχνες. Θεωρούνται από τους πρωτεργάτες της μουσικής «ζαϊρουά» (ζαϊρινής).

(Τα κείμενα του λευκώματος υπογράφουν οι Βλάσης Αγτζίδης, Γεώργιος Γιακουμής, Αλέξανδρος Κιτρόεφ, Κώστας Λουκέρης, Κυριακή Πετράκη, Αναστάσιος Τάμης).