Ξεχασμένοι Ελληνες στο Παμίρ

Ο σκηνοθέτης Δ. Μανωλεσάκης ανακάλυψε πέντε άγνωστα χωριά στα βάθη της Ασίας με απογόνους του Μ. Αλεξάνδρου. Μοιάζει με παραμύθι, ένα από αυτά που διηγούνται οι ίδιοι οι Ισκανταρί Παμίρσκι, στα υψίπεδα του Τατζικιστάν. Αλλά αποτελεί πραγματικότητα. Εκεί στα βάθη της Ανατολής, στο ορεινό και δυσπρόσιτο Παμίρ, υπάρχουν, όπως αναφέρεται σε δημοσίευμα της εφημερίδας «Καθημερινή», ολόκληρα χωριά με απογόνους στρατιωτών του Μέγα Αλέξανδρου. Ανθρώπους περήφανους για την ελληνική καταγωγή τους και με άσβεστη τη μνήμη ύστερα από 20 και πλέον αιώνες της προσωπικότητας του Μακεδόνα στρατηλάτη. Την ανακάλυψη αυτών των παντελώς άγνωστων χωριών έκανε ο ιστορικός ερευνητής και σκηνοθέτης Δημήτρης Μανωλεσάκης, πριν από λίγους μόλις μήνες. Μαζί του θα «ταξιδέψουμε» στο άγριο Παμίρ για να «γνωρίσουμε» τους μακρινούς... συμπατριώτες μας.

«Είναι δύσκολη η ζωή εδώ, πολύ δύσκολη, αλλά με τη βοήθεια του Ισκαντάρ, όλα πάνε καλά, πολύ καλά». Το πρόσωπο του γέροντα είναι γαλήνιο, στη φωνή του μια αναπάντεχη χροιά αισιοδοξίας. Πίσω του, ο ολόλαμπρος καταγάλανος ουρανός αφήνει να διαγράφονται με καθαρότητα οι κορυφές των οροσειρών του Παμίρ. «Και τώρα που μας βρήκε ο Δημήτρης, νιώθουμε σαν να πετάμε ψηλά στα ουράνια, στα ουράνια», συνεχίζει με το πρόσωπο να αστράφτει από αγαλλίαση.

Και να σκεφθεί κανείς ότι το χωριό του (σε υψόμετρο σχεδόν 4.000 μ.) δεν απέχει πολύ από τα ουράνια. Τα οροπέδια του Παμίρ είναι πράγματι από τις πιο υψηλές «βεράντες» του κόσμου. Αλλά και τις πιο αποκομμένες από αυτόν. Τις πιο απόρθητες.

Αυτά τα σιωπηλά κακοτράχαλα βουνά της κεντρικής Ασίας δεν έχουν γνωρίσει ποτέ εισβολέα. Μόνο ένας πέρασε από εκεί, πριν από 2.333 χρόνια, και μολονότι τους κατέκτησε, αυτοί τον λάτρεψαν, γιατί δεν τους πάτησε παρά μόνο τους παρέσυρε σε έναν αστείρευτο ενθουσιασμό για τη ζωή και τη μάθηση. Επειτα, άφησε σε αυτούς τα «φώτα» και κάποιους από τους στρατιώτες του (ζωντανή απόδειξη οι απόγονοί τους, που ζουν ακόμη εδώ) και συνέχισε τη μεγάλη πορεία του. Εκτοτε, εκείνοι θαρρείς και εισήλθαν σε μια ζώνη του απολύτου, όπου τίποτα δεν προκαλεί φθορά στις παραδόσεις, όπου η πίστη μένει δροσερή και αθώα, σαν μόλις να ανάβλυσε. Οπου οι ψυχές δεν γερνάνε, ελλείψει αμφιβολιών.

Δεν είναι εύκολο ένας κατακτητής να λατρευτεί, πόσο μάλλον να θεοποιηθεί και ως θεός να παραμείνει «ζωντανός» για 20 αιώνες. Αυτό το κατάφερε ο Αλέξανδρος. Ο Ισκαντάρ, γι' αυτούς. Από εκείνον πήραν και το όνομά τους: Ισκανταρί Παμίρσκι. Αλεξανδρινοί του Παμίρ.

Και όμως. Μόλις πριν από λίγους μήνες ουδείς, μα ουδείς γνώριζε την παρουσία τους. Την ανακάλυψή τους έκανε το περασμένο φθινόπωρο ο Δημήτρης Μανωλεσάκης ύστερα από επίμονη και επίπονη εξερεύνηση στις οροσειρές του Παμίρ (στο Ουζμπεκιστάν, Τατζικιστάν και τα σύνορά του με Αφγανιστάν, Κίνα και Κιργισία), δηλαδή στην αρχαία Σογδιανή και Βακτριανή, όπου, κατά τον Μάρκο Πόλο ζούσαν απόγονοι των στρατιωτών του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Κι όπως απεδείχθη, συνεχίζουν να ζουν. Πέντε τέτοια ελληνικά χωριά ανακάλυψε ο Δ. Μανωλεσάκης (υπάρχουν κι άλλα στην περιοχή, αλλά δεν ήταν δυνατή η πρόσβαση, χρειαζόταν πολυήμερη οδοιπορία). Πέντε χωριά σε υψόμετρο μεταξύ 3.000 και 4.000 μ. σε διαφορετικά οροπέδια των οροσειρών του Παμίρ.

· Απόγονοι Ελλήνων στα βάθη της Ασίας

Ο πρώτος που μίλησε για ύπαρξη απογόνων των στρατιωτών του Μ. Αλεξάνδρου στην Ασία ήταν ο Αγγλος αξιωματικός και φιλέλληνας Σερ Τζορτζ Ρόμπερτσον, ο οποίος το 1895 εντόπισε στον Ινδικό Καύκασο, στα Ιμαλάια του Πακιστάν, στο οροπέδιο Τσιτράλ, τους Καφίρ Καλάς, τους μελέτησε και έγραψε βιβλίο γι' αυτούς. Την πρώτη ταινία στην Ελλάδα για τους Καφίρ Καλάς, οι οποίοι πιστεύουν στους Θεούς του Ολύμπου και διατηρούν αρχαιοελληνικά ήθη και έθιμα (γι' αυτό και καφίρ=άπιστοι, όχι μωαμεθανοί), έκανε ο Δημ. Μανωλεσάκης, για λογαριασμό της ελληνικής εκπαιδευτικής τηλεόρασης, ταξιδεύοντας πριν από αρκετά χρόνια στα οκτώ χωριά τους, στις απρόσιτες χαράδρες του Ινδικού Καυκάσου. Οι απόγονοι Ελλήνων του Παμίρ ήταν μια παντελώς νέα ανακάλυψη Π ουδείς γνώριζε ή είχε αναφερθεί ποτέ σ' αυτούς.

Στο περιπετειώδες και επικίνδυνο ταξίδι στο Παμίρ, άλλοτε με τζιπ κι άλλοτε με τα πόδια, πολύτιμοι συνεργάτες στάθηκαν ο καθηγητής από την Τασκένδη Γιώργος Μιχαηλίδης και ο ιστορικός και διευθυντής μουσείου Σοχινμπέκ Αλλοουεντίν. «Δεν τους βρήκα εκεί που έλεγε ο Μάρκο Πόλο, αλλά ακόμη υψηλότερα είχαν καταφύγει από αιώνες στα υψηλά οροπέδια προφανώς για να αποφύγουν επιδρομείς», λέει ο Δ. Μανωλεσάκης και συνεχίζει: «Οι άνθρωποι αυτοί είναι περήφανοι για την καταγωγή τους, διηγούνται εκπληκτικές ιστορίες και θρύλους για τη δύναμη, τη σοφία, τη γενναιοψυχία του Ισκαντάρ. Και ενώ είναι Μουσουλμάνοι, τουλάχιστον έτσι δηλώνουν, πιστεύουν και προσεύχονται στον Μέγα Αλέξανδρο. Τον έχουν θεοποιήσει! Πιστεύουν όχι μόνο στη θεϊκή του δύναμη, αλλά και στις θαυματουργές του ικανότητες!

Ο ίδιος ο θρησκευτικός ηγέτης τους, ο ιμάμης, μαζί με άλλους ιερείς και δημογέροντες, μάς εξιστόρησαν μπροστά στον φακό θαύματα του Βασιλιά Θεού Ισκαντάρ! «Αν μια γυναίκα δεν μπορεί να κάνει παιδί», είπαν ανάμεσα σε άλλα, «πηγαίνει στον τάφο του Ισκαντάρ, προσεύχεται κι όταν επιστρέφει, μένει έγκυος». Κάθε άνοιξη και φθινόπωρο πηγαίνουν και προσκυνούν έναν τάφο που βρίσκεται ψηλά στα βουνά Γιασμουλάχ, που πιστεύουν ότι είναι του Ισκαντάρ. Τον τάφο ανακάλυψε ένας δικός τους άνθρωπος πριν από δύο αιώνες. Πρόκειται προφανώς για κενοτάφιο, αλλά τι σημασία έχει, οι άνθρωποι αυτοί διανύουν με τα πόδια μια απόσταση 68 απόκρημνων χιλιομέτρων για να τιμήσουν τον Ισκαντάρ και να του ζητήσουν τη βοήθειά του».

Τα πέντε χωριά που εντόπισε ο Δ. Μανωλεσάκης βρίσκονται σε διαφορετικά σημεία του Παμίρ και αγνοούν την ύπαρξη των υπολοίπων χωριών. Ακούν σε τρεις ονομασίες, ανάλογα με τις περιοχές όπου ζουν. Ισκανταρί Παμίρσκι (Αλεξανδρινοί του Παμίρ), Ισκανταρί Κούλι (Αλεξανδρινοί της Λίμνης) και Καλάσι Παμίρσκι (Καλάς του Παμίρ). Αυτοί οι τελευταίοι, προέρχονται από τους Καλάς των Ιμαλαΐων του Πακιστάν. Προφανώς, κάποιοι από αυτούς εκδιώχθηκαν από το οροπέδιο του Τσιτράλ και κατέφυγαν στο Παμίρ. Οπως και οι Καλάς των Ιμαλαΐων, έτσι και οι Καλάς του Παμίρ διατηρούν αρχαιοελληνικά έθιμα τα οποία αναβιώνουν σε μυστικές τοποθεσίες.

Οι απόγονοι Ελλήνων του Παμίρ μιλούν μια γλώσσα η οποία είναι μίξη περσικών, ουζμπεκικών, τατζικικών, ταρταρικών, αφγανικών και αρχαιοελληνικών λέξεων και ριζών. «Το όμορφο», λέει ο Ελληνας σκηνοθέτης, το λένε «εις καλόν», τη γυναίκα «γυναίκ», τα καρύδια «γιουνάν μακεδόνσκι αρύδ» ή «μακεδόνσκι αρύδ» ή «γιουνάν αρύδ», δηλαδή ελληνικά μακεδονικά καρύδια ή μακεδονικά καρύδια ή ελληνικά καρύδια. Οι απόγονοι Ελλήνων του Παμίρ διηγούνται πλήθος θρύλων για τον Μ. Αλέξανδρο. Ενας από αυτούς αναφέρει τον Ισκαντάρ ως έναν πολύ δυνατό άνδρα, ο οποίος σήκωσε ένα βράχο τριών τόνων και τον τοποθέτησε ανάμεσα σε δύο απόκρημνα σημεία σχηματίζοντας γέφυρα. Αυτός που θα σηκώσει, λέει ο θρύλος, τον βράχο θα δει από κάτω τον Αλέξανδρο να ζωντανεύει και να διαβάζει το Κοράνι.

Ενας άλλος θρύλος, στην περιοχή της Λίμνης του Ισκαντάρ, μιλάει ακριβώς για τη δημιουργία της. Ο Αλέξανδρος έφτασε εκεί με τα στρατεύματά του έτοιμος να δώσει μάχη με τις ντόπιες φυλές. Ομως λίγο πριν από τη σύγκρουση, άνοιξαν οι ουρανοί και έγινε τέτοιος κατακλυσμός που το οροπέδιο γέμισε νερά σχηματίζοντας λίμνη, που διαχώρισε τους δύο στρατούς. Η μάχη δεν δόθηκε ποτέ, οι λαοί συμφιλιώθηκαν. Αρκετοί στρατιώτες του Αλέξανδρου έμειναν εκεί και έκαναν οικογένειες. Σήμερα, οι Ισκανταρί Κούλι (Αλεξανδρινοί της Λίμνης) βλέπουν κάποιες εποχές τα ξημερώματα να αναδύεται από τη λίμνη ο Μ. Αλέξανδρος με τον Βουκεφάλα, ή μόνος του ο Βουκεφάλας που καλπάζει και ζευγαρώνει με τις ντόπιες φοράδες.

Ο θρύλος τους για τον Αλέξανδρο και το αθάνατο νερό είναι λίγο διαφορετικός από αυτόν της κυρίως Ελλάδας. Κάποιος βασιλιάς προτείνει στον Αλέξανδρο να του δώσει να πιει το αθάνατο νερό. Ομως του λέει να σκεφθεί πολύ πριν αποφασίσει να το κάνει. Ο Αλέξανδρος απαντά ότι δεν θέλει να το πιει, δεν θέλει να γίνει αθάνατος, αθάνατο θέλει να μείνει το έργο του. Ο βασιλιάς τού εξηγεί ότι ούτε αυτοί το έχουν πιεί ποτέ, γιατί δεν θέλουν να γίνουν αθάνατοι και να βασανίζονται αιώνες.

· Ο Αλέξανδρος των λαών

Οι απόγονοι των στρατιωτών του Μ. Αλέξανδρου αποτελούν το θέμα ενός ντοκιμαντέρ, το οποίο θα ενταχθεί σε μια σειρά 10 ιστορικών-λαογραφικών ταινιών του Δ. Μανωλεσάκη με τον γενικό τίτλο «Ο Μέγας Αλέξανδρος των λαών», η οποία ετοιμάζεται υπό την αιγίδα του ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών και της Νομαρχίας Θεσσαλονίκης. Σκοπός της σειράς είναι να επιχειρηθεί μια νέα προσέγγιση της προσωπικότητας και του έργου του Μ. Αλεξάνδρου, μέσα από ένα υλικό που θα εκπηγάζει από τις ιστορικές μνήμες των ίδιων των λαών της Ασίας.

· Η διαδρομή του Ελληνα στρατηλάτη

Η πορεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου πέραν των πυλών της Κασπίας, εκεί όπου ζουν ακόμη απόγονοι των στρατιωτών του, για πολλούς δεν είναι από τις πιο ένδοξες, όμως για όλους είναι από τις πιο ανδρείες, τις πιο δύσκολες. Ο Αλέξανδρος, τότε, στα τέλη του 330 π.Χ. και αφού είχε συμπληρώσει τέσσερα χρόνια υπέρλαμπρης πορείας, σπέρνοντας τον Ελληνισμό από τις ακτές του Αιγαίου ώς τον Ινδικό Καύκασο και τα βάθη της Ανατολής, εισχώρησε σε άγριες απρόσιτες χώρες όπου δεν είχε εισχωρήσει ποτέ κανένας και όπου θα δυσκολευόταν να προχωρήσει ακόμη κι ένας νεότερος στρατός με τελειότερα μέσα. Ο Αλέξανδρος ξεκινάει να κατακτήσει την Ασία την άνοιξη του 334 π.Χ. Πέλλα, Θρακική Χερσόνησος, πέρασμα Ελλησπόντου, νικηφόρα μάχη στο Ιλιον, άγριος πόλεμος με τους Πέρσες στον Γρανικό ποταμό, Φρυγία, Καππαδοκία, Κιλικία και κατατρόπωση του Δαρείου στην Ισσό (333 π.Χ.), Συρία, Φοινίκη, Αίγυπτος.

Τον Ιανουάριο του 331 κτίζει την Αλεξάνδρεια. Το φθινόπωρο του ίδιου χρόνου νικάει πάλι τα περσικά στρατεύματα στα Γαυγάμηλα και μπαίνει στη Βαβυλώνα.

Την άνοιξη του 330 ο Αλέξανδρος διαβαίνει τις Κασπίες πύλες κυνηγώντας τον Δαρείο. Δεν τον προλαβαίνει ζωντανό, τον βρίσκει δολοφονημένο. Συνεχίζει την εκστρατεία του στο δυσκολότερο κομμάτι της, τις άγριες και δυσπρόσιτες χώρες της Ανω Ασίας. Εχει μαζί του 20.000 πεζούς και 5.000 ιππείς. Από την πόλη Εκατόμπυλο, αρχίζει την καταδίωξη του Βήσσου, δολοφόνου του Δαρείου. Στο πέρασμά του προς νότο ιδρύει δύο πόλεις (την Αλεξάνδρεια εν Αρία, τη σημερινή Χεράτη, και την Αλεξάνδρεια εν Αραχωσία, το σημερινό Κανταχάρ Π σημαντικά κέντρα του Αφγανιστάν). Φτάνει στον Ινδικό Καύκασο όπου σταματά για να ξεκουραστεί ο στρατός του. Κοντά στο οροπέδιο Καβούλ χτίζει άλλη Αλεξάνδρεια. Ανεβαίνει προς βορρά και κατακτά τη χώρα των Βακτρίων και έπειτα, βορειότερα, τη Σογδιανή. Σ' αυτές τις δύο τελευταίες άγριες και απρόσιτες χώρες που ταυτίζονται σήμερα με το Παμίρ, ο Αλέξανδρος συλλαμβάνει το δολοφόνο του Δαρείου, ο οποίος προσπαθούσε να στρέψει τους κατοίκους των χωρών αυτών εναντίον του. Μετά, συνεχίζει την πορεία του προς τη Σκυθία και στις όχθες του ποταμού Ιαξάρτη, στο απώτατο αυτό άκρο της Ανατολής, χτίζει την Αλεξάνδρεια την Εσχάτη.

ΠΗΓΗ: Χαραυγή 4/8/2003