Ο Άγιος Δημήτριος Μοναστηρίου

Της Βιολέττας Σμυρνιού Παπαθανασίου
Προέδρου του συνδέσμου Μοναστηριωτών Θεσσαλονικης

Το Μοναστήρι, πριν το 1830, είχε δύο εκκλησίες τον Άγιο Δημήτριο και την Αγία Κυριακή, όπου ήταν και το νεκροταφείο της πόλης. Είχε δύο παρεκκλήσια, σε άλλα νεκροταφεία, του Ντοβλετζίκ και του Μπουκόβου.
Οι εκκλησίες αυτές δεν επαρκούσαν για τον χριστιανικό πληθυσμό και οι χριστιανοί ήθελαν να κτίσουν μεγαλύτερη εκκλησία, όμως οι Τούρκοι δεν επέτρεπαν να κτιστεί άλλη αν και αυτοί διατηρούσαν 15 τζαμιά.
Η πρώτη μικρή εκκλησία του Αγίου Δημητρίου, κάηκε σε μία πυρκαγιά το 1830. Ο μητροπολίτης Γρηγόριος, ο οποίος είχε έρθει τότε από την Κωνσταντινούπολη, αποφάσισε με τους χριστιανούς να κτίσουν νέα εκκλησία.
Έπρεπε όμως να πάρουν «φιρμάνι» από την Πόλη, το οποίο αργούσε. Ευτυχώς, τότε ήρθε διοικητής του Μοναστηρίου, από την Κωνσταντινούπολη, γνωστός του μητροπολίτη και αφού πήρε γενναίο «φιλοδώρημα» (μπαξίς) και πολλές παρακλήσεις βοήθησε και ήρθε η άδεια.
Τα χρήματα είχαν συγκεντρωθεί και η προσωπική εργασία όλων ήταν συγκινητική. Άλλοι δούλευαν, άλλοι χάριζαν υλικά. Έτσι ξεκίνησε το κτίσιμο του Αγίου Δημητρίου τον Ιούλιο του 1830 και τελείωσε τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους. Στις 26 Οκτωβρίου 1830, ημέρα εορτής του Αγίου Δημητρίου, έγιναν με μεγαλοπρέπεια τα εγκαίνια.
Αρχιτέκτονας ήταν ο Παύλος Ζαγορίσιος. Το σχέδιο το παρουσίασε στον μητροπολίτη Γρηγόριο, με ξυλάκια και σανιδάκια, ενώ δύο άλλοι αρχιτέκτονες σχεδιασμένο στο χαρτί. Του Ζαγορίσιου ήταν εντυπωσιακό και αυτό προτίμησε ο μητροπολίτης.
Τα δώρα που συγκεντρώθηκαν, όταν έμπαινε η σκεπή, ήταν πολλά. Όλα τα χάρισνα στην εκκλησία. Κράτησαν μόνο το βαρέλι με το κρασί που πρόσφερε το «ισνάφι» (σωματείο) των οινοπωλών της πόλης.
Η εκκλησία του Αγίου Δημητρίου, είναι μεγαλοπρεπής. Μόνο ο γυναικωνίτης είναι πολύ χαμηλός, γιατί όταν οι Τούρκοι είδαν την λαμπρότητα της εκκλησίας, σταμάτησαν τις εργασίες και τους υποχρέωσαν να γίνει στο ύψος που είναι μέχρι σήμερα.
Ο Άγιος Δημήτριος Μοναστηρίου … Σύμβολο της χριστιανοσύνης και ορόσημο για τους νεώτερους.

Από το βιβλίο : «ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ : Περιπλάνηση στην πατρώα γη» - Μαίανδρος 1993.